تاکنون، چندبار درباره‌ی راه‌اندازی شرکت یا صرف یک سال برای نوشتن رمان یا ترک رابطه‌ی بدون عشق فکر کرده‌اید؛ ولی درنهایت کاری درباره‌اش انجام نداده‌اید؟ در این مواقع، ممکن است «ترس از پشیمانی» نقش مؤثری داشته باشد. این نوع ترس محرکی قوی برای حفظ وضعیت موجود زندگی است. پژوهش‌های حوزه‌های روان‌شناسی و علوم اعصاب و علوم رفتاری نشان می‌دهند پشیمانی ممکن است تأثیر درخورتوجهی بر زندگی ما بگذارد.

«پول» و «رابطه» دو موضوعی هستند که بیشتر منابع عاطفی و ذهنی ما را مصرف می‌کنند و پشیمانی بر رفتار ما در هر دو زمینه اثر می‌گذارد. درباره‌ی پول اثر مشهوری مرتبط‌با پشیمانی به‌نام اثر تمایلی (Disposition Effect) وجود دارد. منظور از اثر تمایلی، موقعیت فرد هنگام تصمیم‌گیری است. برای مثال، چنانچه سرمایه‌گذار در موقعیت سود باشد، به‌سرعت سهامش را می‌فروشد؛ ولی اگر سهام در موقعیت زیان باشد، آن را به‌مدت طولانی نگه‌ می‌دارد. چه صندوق سرمایه‌گذاری مشترک باشد چه سهام خاص یا ارز مجازی بیت‌کوین، درنهایت تمایل بسیار کمی به فروش سرمایه در وضعیت کاهش ارزش آن داریم. درحقیقت، وقتی ارزش چیزی درحال‌کاهش است، صبر می‌کنیم، به امید اینکه دوباره ارزشش افزایش یابد، بدون توجه به اینکه احتمالش وجود دارد یا خیر.

نیروی محرکه‌ی این رفتار، ترس از پشیمانی است که موجب می‌شود حتی اگر خلاف منطق یا شواهد باشد، در موقعیت موجود بمانیم. ما نمی‌خواهیم دارایی‌های خود را با زیان بفروشیم. اگر چنین کنیم، باید بپذیریم در خرید آن اشتباه کرده‌ایم. بنابراین، صبرکردن در چنین وضعیتی این امکان را به ما می‌دهد که در آن زمان، دچار حس پشیمانی نشویم.

مثال کلی‌تر موضوع هزینه‌ی ازدست‌رفته (Sunk Cost) است. این، توصیف‌کننده‌ی این واقعیت است که اغلب، پروژه‌های جدید را با انتظارات فراوان درباره‌ی انجامشان آغاز می‌کنیم و درحالی‌که تلاش زیادی برای انجامشان صرف می‌کنیم، ممکن است به‌تدریج متوجه شویم اصلا پیش نمی‌رود. با اینکه به‌راحتی می‌توانیم آن را کنار بگذاریم، بیشتروبیشتر صبر می‌کنیم و با وجود اینکه حس می‌کنیم این کار نتیجه‌ای نخواهد داشت، همچنان تلاش می‌کنیم. در اینجا، اگر پروژه را قبل از تحقق آن به‌پایان برسانیم، احساس تأسف خواهیم کرد. بنابراین، در دام نابخردانه‌ی صبرکردن گرفتار می‌شویم تا موقتا از پشیمانی اجتناب کنیم.

این وضعیت در روابط عاشقانه هم وجود دارد. برای مثال، بسیاری از مردم در روابطی می‌مانند که به‌خوبی می‌دانند سرانجامی نخواهد داشت. بنابراین، رابطه‌ی ناقص خالی از عشق یا جاذبه ممکن است به‌دلیل ترس از ناراحتی پایان‌دادن به آن، همچنان پابرجا بماند. درواقع، پایان‌دادن به چنین رابطه‌ای موجب می‌شود که شکست را بپذیریم و پشیمانی را تجربه کنیم. برای اجتناب از پشیمانی به خودمان می‌گوییم چون تا اینجای رابطه پیش آمده‌ایم، باید یک فرصت دیگر نیز به آن بدهیم؛ هرچند می‌دانیم امید چندانی به بهبود آن وجود ندارد.

ترس از پشیمانی هم در روابط عاشقانه و هم موقعیت‌های مالی ممکن است فرد را درگیر کند

علاوه‌بر‌این، همین ترس ممکن است از برقراری رابطه‌ی جدید جلوگیری کند. ترس از پشیمانی موجب می‌شود وضعیت موجود جذاب به‌نظر بیاید؛ حتی اگر در بلندمدت موجب خوشحالی‌مان نشود.

علم پشت صحنه‌ی پشیمانی

پشیمانی احساس بسیار مهمی است که برای تسهیل یادگیری، تکامل ما را با آن مجهز کرده است. بدون پشیمانی نمی‌توانیم از اشتباهاتمان درس بگیریم و به این محرک دردناک نیاز داریم تا از تکرار اشتباهاتمان اجتناب کنیم. باوجوداین، روشی که مغز ما پشیمانی را پردازش می‌کند و سطح دردی که تجربه می‌کنیم، غیرمنتظره است.

ازدست‌دادن اتوبوس با فاصله‌ی یک دقیقه درمقایسه‌با از‌دست‌دادن اتوبوس با فاصله‌ی ۱۰ دقیقه، پشیمانی بیشتری به‌همراه دارد؛ بدون توجه به اینکه زمان انتظار ما تا رسیدن اتوبوس بعدی چقدر خواهد بود. به‌طور مشابه، تصمیم برای خروج از وضعیت موجودی اشتباه است که بعدا تأیید می‌شود، پشیمانی بیشتری درباره‌ی اتخاذ تصمیم غیرعاقلانه برای ماندن در وضعیت موجود به‌همراه دارد. تصمیم‌گیری برای تغییر موجب ایجاد گمان اشتباهی می‌شود که این تصمیم برای تغییر این وضعیت مناسب نیست.

مطالعات جدید تصویربرداری از مغز موجب شناسایی مدارهای عصبی درگیر در احساس پشیمانی شده است. آن‌ها نشان می‌دهند در این وضعیت، فعالیت چشمگیری در بخشی به‌نام هیپوکامپ دیده می‌شود که مسئول حافظه در مغز است. همچنین، آن‌ها نشان می‌دهند در تجربه‌ی پشیمانی و ترس از پشیمانی، مدارهای مغزی مشابهی دخالت دارند. این امر نشان‌دهنده‌ی این است که ترس از پشیمانی عملا نظیر تجربه‌ی پشیمانی است. براین‌اساس، مشخص می‌شود چرا ترس از پشیمانی می‌تواند این‌قدر دردناک و قدرتمند باشد.

هیپوکامپ مغز در تجربه‌ی پشیمانی و ترس از پشیمانی نقش دارد

همه‌ی ما به‌طور مشابهی تحت‌تأثیر پشیمانی قرار نمی‌گیریم. احتمال بُروز احساس پشیمانی و افسوس در افرادی بیشتر است که به‌میزان زیادی دچار روان‌رنجوری هستند. این بدان معنا است که گرایش برای داشتن حس پشیمانی با تجربه‌ی خشم و ترس و تنهایی ارتباط دارد. افزون‌براین، این حالت ارتباط نزدیکی با ترس ازدست‌دادن (Loss Aversion) دارد؛ گرایش به تمرکز روی زیان‌ها به‌جای سود. این امر موجب می‌شود افرادی کمتر خطرپذیر باشند که درباره‌ی احساس پشیمانی مستعدتر هستند.

مشکل وضعیت موجود

پس، چگونه می‌توانیم ترس از پشیمانی خود را مهار کنیم تا در زندگی به جای مدنظرمان برسیم؟

نقطه‌ی شروع این است که نخست از تأثیر قدرتمند پشیمانی بر خود آگاه باشیم. اگر از این موضوع آگاه باشیم که مغز چه حقه‌هایی به‌کار می‌برد، شاید حرکت به‌سمت جلو برایمان آسان‌تر شود. بنابراین، اگر متوجه شدید مکررا در رسیدن به اهدافتان با شکست روبه‌رو می‌شوید، شاید لازم باشد از خودتان بپرسید: «دلیلش ترس از پشیمانی است؟» اگر چنین باشد، به خودتان یادآوری کنید ایجاد تغییر همیشه با خطری همراه‌ است که معادل خطر انجام‌ندادن هیچ کاری است.

علاوه‌بر‌این، برخلاف اضطراب که جهتش رو‌به‌آینده است، پشیمانی بر گذشته تمرکز دارد. بنابراین، در همان حال که این نیرو می‌تواند به ما کمک کند تا از اشتباهات خود درس بگیریم، می‌تواند موجب شود نتوانیم اشتباهات گذشته‌ی خود را اصلاح کنیم.

یکی از روش‌های مناسب این است که با دیگران مشورت کنید. برای تصمیم‌گیری‌های مالی مشاور مالی استخدام کنید. مشاوران ترس ما را از پشیمانی به‌میزان زیادی کم می‌کنند؛ زیرا تصمیمات خود را با دیگران به‌اشتراک می‌گذاریم. در‌این‌صورت اگر اشتباه کردیم، به‌تنهایی نکوهش نمی‌شویم.

همین منطق درباره‌ی پشیمانی مرتبط‌با روابط عاشقانه نیز وجود دارد. هنگام آغاز رابطه یا قبل از پایان آن، از دوستی نزدیک یا یکی از اعضای خانواده مشورت بگیرید. علاوه‌بر‌ اینکه دراین‌زمینه نظر دیگری به‌دست می‌آورید، این کار به شما این امکان را می‌دهد که بخشی از این پشیمانی را با شخص دیگری شریک شوید. این امر موجب می‌شود خروج از وضعیت منفی موجود به‌میزان چشمگیری آسان‌تر شود.

اگرچه شاید حس راحتی با خود داشته باشید، ماندن در وضعیت موجود نامناسب می‌تواند به‌معنای از‌دست‌دادن چیزهای مهمی در زندگی باشد. درواقع، ماندن در وضعیت موجود ممکن است در بلندمدت ما را بیچاره‌تر کند؛ فقط برای پرهیز از حس پشیمانی که زودگذر است.